Ta niewielka książeczka stanowi dużą wartość poznawczą. Napisana przez historyka-mediewistę, stanowi niewielkie objętościowo acz bogate kompendium wiedzy o wspólnocie żydowskiej terytoriów Węgier, Czech i Polski tej epoki. Bez wahania można polecić ją jako pierwszą lekturę, jest bowiem napisana językiem zrozumiałym, a mimo że autorka ma na uwadze upowszechnienie wiedzy, nie posuwa się do uproszczeń. Narrację cechuje troska o kompetentne poinformowanie czytelnika o stanie wiedzy w wybranych dziedzinach. Bez nadmiernego obciążania detalami i świadoma skromnej bazy źródłowej dla średniowiecza autorka stara się dać wyważony obraz nowopowstającej wspólnoty koncentrując się na kilku aspektach: w jaki sposób powstała, jakimi zasadami się kierowała, jak reguły organizacji życia wspólnoty zmieniały się na przestrzeni pięciu wieków (od X do XV wieku) na obszarze wymienionych wyżej państw.
Powstanie kolonii żydowskich na terenie Europy środkowej wymaga rozróźnienia dwóch podstawowych pojęć charakteryzujących izraelicką diasporę (Żydzi aszkenazyjscy i sefardyjscy), i odniesienia się do starożytnych doświadczeń wygnania. Pytanie o moment założenia osad pozostaje zazwyczaj bez odpowiedzi. Łatwiej jest mówić o kierunkach napływu osadnictwa.
Punktem ogniskującym uwagę autorki jest kwestia funkcjonowania wspólnoty, szczególnie w relacjach z nieżydowskim otoczeniem, wewnątrz którego przyszło im żyć. Znajdziemy tam zatem odpowiedzi na pytania w jakich częściach wspólnot miejskich znajdowały się dzielnice izraelickie, jakie prawa mieli środkowoeuropejscy Żydzi w średniowieczu, jakie podatki i komu płacili, kto pełnił funkcje sądownicze.
Kwestia relacji żydowsko-chrześcijańskich przenika niemal całą relację. Jest kluczowa dla zrozumienia życia diaspory żydowskiej w Europie, także z punktu widzenia działania instytucji wspólnotowych, i równie dobrze jako uzasadnienie dla ochrony kolonii żydowskich przez władze monarsze. Za kluczową autorka uznaje tutaj najczęściej cytowaną augustyńską doktrynę „świadectwa prawdy”, która mówi, że obecność i poniżanie Żydów są konieczne dla realizacji planu boskiego i należy oczekiwać aż strażnicy Starego Testamentu nawrócą się na chrześcijaństwo (s. 47-48). W ogóle zaś status prawny Izraelczyków w średniowieczu związany był z doktryną Kościoła, w której wskazano ich miejsce w świecie chrześcijańskim określając ich rolę jako servitus Judeorum, czyli „niewola żydowska”.
Drugą ważną częścią składową koncepcji pracy jest skupienie uwagi na prawie żydowskim i omówienie jego ewolucji w środkowoeuropejskich gminach. Nowym elementem kontaktów między wspólnotami były tzw. responsy, czyli odpowiedzi na pytania prowokowane palącymi problemami życia wspólnoty formułowanymi przez rabinów i kierowanymi do rabinów z innych miast. Dzięki nim można wskazać, że centrum refleksji talmudycznej znajdowało się w Pradze. Mówią nam one również o tym, że wspólnoty miały wiele własnych sposobów radzenia sobie z problemami prawa żydowskiego.
Hanna Zaremska podkreśla w konkluzji, że środkowoeuropejskie osadnictwo w średniowieczu należy traktować jako etap w procesie budowania wspólnoty, zanim migracja przesunęła się w kierunku Europy Wschodniej, w wiekach XVI-XIX.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz