Punktem wyjścia do rozważań o ideologii jest definicja Louisa Althussera. Ideologia to system - zbiór, zestaw, coś poukładanego według założonego klucza - wyobrażeń, tj. obrazów, mitów, idei lub koncepcji, który funkcjonuje, działa, obowiązuje, daje się zastosować w obrębie danej społeczności.
Sucha definicja, choćby najlepsza, jest tylko skrótem, syntezą. Identyfikowanie ideologii jest możliwe dzięki wskazaniu jej cech.
Ideologia dąży do ogarnięcia całości - przedstawia wizję świata, dotyka pośrednio wszystkich jego elementów, od początku do końca, inaczej - od przeszłości po przyszłość. Jest ona związana z wierzeniami i odnosi się do takich pojęć jak teologia i teogonia, również kompletnych w oglądzie świata. W średniowieczu oparciem dla całościowych wizji jest S i NT.
Całościowa wizja świata, od jego wyobrażanego początku (idei początku) po projektowany koniec (idei końca) służy zyskaniu poczucia bezpieczeństwa.
Można wyodrębnić inne cechy ideologii.
Ideologia dąży do uproszczenia wizji świata, ponieważ osoba ją tworząca działa w taki sposób by uczynić ważniejszymi jedne elementy, mniej ważnymi inne. Jest to działanie ukierunkowane, czyli mające zadanie realizację interesu, celu określonej grupy społecznej.
Promocja maniechejskiego w założeniu, dwuelementowego modelu władzy (podział na władzę świecką i duchowną) pozwolił Kościołowi stawić opór dążeniom świeckich arystokratów i doprowadził do trwałego podziału na możnych i ubogich.
Wiele ideologii istnieje w obrębie jednej grupy społecznej. Ich sąsiadowanie polega na konkurowaniu między sobą.
Ideologie wyrażają nieświadome dążenia grup skupionych na wspólnym celu. Jako przykład może posłużyć średniowieczna idea miłości dworskiej, dająca ujście dla sprzeciwu niezamężnych rycerzy wobec trudnych do zaakceptowania obyczajów związanych z więzami pokrewieństwa. Miłość dworska jest reakcją na zmieniające się normy relacji społecznych, których proces zmian Kościół starał się spowolnić.
Ideologie działają stabilizująco. Dają prawo konkretnym grupom do realizacji swych celów, np. niepodważalne prawo do sprawowania władzy, prawo do podważenia istniejącego porządku i wprowadzenia nowych zasad o cechach niepodważalności.
Zmiana ideologii zachodzi w rytmie pokoleniowym.
Czynnikiem stabilizującym jest lęk przed przyszłością. Doprowadza to do stwierdzenia, że każda ideologia sprawująca władzę jest konserwatywna. Jej cechą jest zamykanie się by bronić uzyskanej równowagi. W rolniczych grupach społecznych duży wpływ na spójność ma lęk przed zmianą klimatu. W każdej grupie stabilizująco działa hierarchizacja jej członków. Najwyższe jej rangi oferują luksus i bronią się przed wymianą.
Kolejną cechą ideologii jest progresywizm. Polega on na dawaniu nadziei, np. poprzez utworzenie społeczeństwa doskonalszego od obecnego.
Działanie ideologii w czasie sprowadzające się do oferowania zmiany jest procesem złożonym.
Ideologia adaptuje się do zastanych warunków rozciągając swoje wpływy w czasie. Znaczącą rolę mają do spełnienia wybitne jednostki działające w sektorze edukacji lub propagandy.
Ideologia adaptuje się do zastanych warunków przekształcając się po to, by znaleźć wsparcie dla wzmocnienia własnej siły wpływu.
Badacz ideologii napotyka trudność polegającą na niemożności dotarcia do tych ideologii, które powstają wśród grup społecznych zdominowanych przez przedstawicieli grupy będącej u władzy. Elementy ideologii zdominowanych pojawiają się w dyskursie dominującej grupy. Są one zazwyczaj zniekształcone. Dotyczy to zwłaszcza ideologii otwarcie podważających zastany porządek.
Georges Duby postuluje - nie wiemy z jaką dozą pewności co do możliwości spełnienia - aby, jak tylko to jest możliwe, badacz uwolnił się spod wpływu ideologii jemu współczesnych. Oczekiwanie takie pojawia się w momencie omawiania dostępu do ideologii dominujących, które, choć eksponowane z całą mocą siły, jaką dysponuje sprawujący władzę, nie są łatwe w poznawaniu. Pełne poznanie jest niemożliwe. Oprócz badania programu ideologii dominujących niezbędne jest analizowanie postaw, niezliczonej ilości znaków, których kompletne zebranie jest niemożliwe. Znamienne jest dla tego tekstu, że Georges Duby porównuje badacza do osoby łamiącej szyfry, odsłaniającej - choć niewolnej od własnych ideologii.
Dokumentami, które oferują bezpośrednio dostęp do treści ideologicznych są pisma propagandowe, normatywne, w znaczeniu przedstawiające modele i kontr-modele zachowań, manifesty, pamflety, kazania, pochwały, epitafia, biografie postaci.
Zadaniem badacza ideologii jest dotarcie do słów kluczy, które odsłaniają elementy ideologii. Więcej niż o słowa chodzi o sposób doboru słów, metafor, związków frazeologicznych. Ich autorzy dążą bowiem do wypowiedzenia, nie zawsze świadomie, jasnego obrazu grupy, który jest tworzony przez jej przedstawicieli w danym momencie.
Treści ideologiczne można odnaleźć w innych formach przekazu. Emblematy, stroje - w ogóle garderoba, insygnia, gesty, zasady celebrowania świąt i uroczystości, sposób organizowania przestrzeni publicznej - wszystkie one dostarczają informacji o pewnym wyobrażonym porządku świata.
Miejsce szczególne zajmują przedstawienia ikonograficzne i figuratywne, które mają szczególnie silne oddziaływanie na odbiorcę, bardziej bezpośrednie niż przekaz pisany.
...
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz