Legoffiada (4): jak zobaczyć inność w zmieniającym się świecie

Świat około połowy pierwszego tysiąclecia zmienia się. Kurczą się rynki zbytu dla towarów rolniczych i rzemieślniczych. W efekcie ludność opuszcza miasta i emigruje na wieś, gdzie łatwiej zaspokoić głód. Ulegają zmianie szlaki komunikacyjne: zmniejsza się znaczenie dróg lądowych na rzecz morskich i rzecznych. Skupiska ludności oddalone od nich wyraźnie tracą na znaczeniu gospodarczym i wyludniają się do nowych centrów. Nie wszystkim jest to obojętne.

Władcy imperium rzymskiego prowadzili politykę społeczną polegającą na przywiązywaniu członków kolejnych pokoleń rodzin do uprawianych zawodów. Syn szewca mógł zostać tylko szewcem, itd. W ten sposób władca mógł regulować potrzeby rynku. U schyłku władzy imperium rzymskiego ucieczki ze swojego stanu stają się jednak częste. A na wsi panuje ruch właściwy międzynarodowemu targowi.

Barbarzyńcy, którzy pojawili się w granicach politycznych Rzymu, też zmieniają swój profil gospodarczy. Stają się rolnikami – „koczowniczymi rolnikami”, a kodeksy praw germańskich dowodzą, że miarą wartości majątku pozostaje bydło. Obserwacja stratyfikacji społecznej społeczeństwa barbarzyńskiego pokazuje upodobnienie się jej do modelu rzymskiego eksponującego dwie kategorie: potentiores i humiliores.

Cecha szczególną sytuacji społecznej wczesnego średniowiecza jest konieczność współżycia ludności rzymskiej i nowych plemion barbarzyńskich.

Większy wpływ na zaobserwowane podobieństwa i różnice w organizacji społeczeństw barbarzyńskiego i rzymskiego można przypisać wpływowi środowiska naturalnego niż uwarunkowaniom kulturowym. Nowe nazwy miejscowe (np. kończące się na -cour) pokazują wzrost znaczenia rolniczych skupisk ludności. W połączeniu z większą ruchliwością społeczeństw barbarzyńskich można wywnioskować, że mamy do czynienia z dominacją osadników pochodzenia nierzymskiego.

Dla opisu współżycia kluczowe znaczenie ma również system prawny nowych społeczeństw. U plemion barbarzyńskich mamy do czynienia zasadą „osobowości praw”, która mówi, że człowiek powinien być sądzony według prawa tego ludu, do którego należy. Kodyfikacja praw barbarzyńskich na wzór rzymski przyczyniła się do osłabienia znaczenia tej zasady. W jej miejsce wchodzi zasada przynależności terytorialnej. Za relikty „osobowości praw” uważane są różne partykularyzmy występujące współcześnie.