Mieczysław Jastrun wydał biografię Adama Mickiewicza po tym jak w 1945 roku wstąpił do PPRu i został redaktorem „Kuźnicy”, tygodnika, w którym publikowano teksty pisarzy uważających, że pochodzenie społeczne determinuje ludzki los, a opis realistyczny jest najbardziej wiarygodną metodą docierania do postawionego celu.
Na podstawie pamiętników i dokumentów, ze szczególnym uwzględnieniem pracy Władysława Mickiewicza - napisał autor w ukończonej w 1948 roku książce. To jest esej literacki, którego intencją jest przekazać jak najbardziej wiarygodny obraz Adama Mickiewicza za pośrednictwem wypowiedzi, które zapisali współcześni poecie - kontynuował dalej w posłowiu.
Cechy Mickiewicza uwydatnione w opisie tworzą obraz podzielony na połowę, chociaż silniejsza wydaje się jedna jego komponenta.
Z jednej strony to był działacz ludowy, poszukujący wsparcia dla siły społecznej zdolnej stawić czoło zaborcy. Ponad sto stron zostało poświęconych zarysowaniu roli ludowego trybuna na emigracji. Osobowość poety łączy w sobie dwie uzupełniające się części składowe. Po pierwsze wizja społeczeństwa i dziejów: graniczące z szaleństwem wizjonerstwo, odwołujące się do biblijnych wzorów układających się misję mesjańską Polaków oraz wyeksponowanie siły ludu, owej „lawy”, uosabiającej, jak można sądzić, formę heglowskiego ducha dziejów. Po drugie dystans, surowość, wewnętrzna zgoda na wyalienowanie, działanie w samotności, które widać w przedstawianych scenach i podawanych opiniach. Adam Mickiewicz jawi się jako działacz nie idący na kompromis, nie liczący się z opiniami dostojników - papieża Piusa XI, ze znaczeniem w środowisku emigracji polistopadowej ks. Adama J. Czartoryskiego. Aktywista dążący do konfrontacji militarnej, dyplomacja jest dla niego ustępstwem lub raczej godnym kary zaniechaniem. Oponentom zarzuca im pasywność. Nie znosi oporu.
Surowość i osamotnienie poety zarysował Mieczysław Jastrun ze znacznie mniejszym naciskiem niż rolę działacza i wizjonera upatrującego w narodzie (ludzie) siłę sprawczą, przede wszystkim wyzwoleńczą. Znaczenie czynnika psychologicznego w obrazie całości może być jednak równie znaczące.
Zatem z drugiej strony to nierozumiany przez wielu samotnik: uległy, a nawet bezradny wobec siły samotności emigracyjnej. Oznacza to poszukiwanie radykalnych idei. Stąd egzaltowanie się ponad miarę ideami Andrzeja Towiańskiego, szarlatana i utracjusza. Wykłady z literatur słowiańskich, jakie Adam Mickiewicz prowadził na Sorbonie, nie spotkały się z szerszym jak tylko emigracyjnym, odzewem. Słabość i chwiejność kompensowana była autorytarną postawą wobec rodziny i uczniów oraz wielbicieli jego talentu literackiego.
Wypada zwrócić uwagę na oceny dokonań pisarskich Adama Mickiewicza. Twórczość poetycka i pisarska tworzą dwa odrębne okresy. Pierwszy intensywny okres publikacji kończy rok 1834. Drugi charakteryzuje się naciskiem na publicystykę i pisanie do szuflady, z której większość nigdy nie ujrzała światła dziennego (m. inn. długo powstawała historia Polski, której rękopis, jak donosi syn, został spalony przed wyjazdem do Turcji). Johan Wolfgang Goethe, opinia publiczna Paryża - poza chrześcijańskimi liberałami, w rodzaju Lamennais czy Montalamberta, nie rozumieli tekstów Polaka. Mistycyzm nie był w stanie rywalizować o publiczność ze zdobywającą popularność powieścią realistyczną, np. Balzaca. Był także hermetyczny, bo ograniczony do spraw wykluczonych emigrantów, żyjących wspomnieniami i iluzjami mającymi niewiele wspólnego z realiami europejskimi lat 40 XIX wieku. Zaangażowanie polityczne w sprawy polskie, choć było ciepło odbierane we Francji, nie mogło liczyć na zachwyt czytającego paryskiego bulwaru. Może nie liczył nikt na to? W każdym bądź razie należy zaznaczyć, że Adam Mickiewicz próbował zaistnieć na rynku teatralnym. Symptomatyczne, że bez powodzenia.
Tło społeczne i polityczne opisywane pełni rolę uzupełniającą charakterystykę Adama Mickiewicza i ma na celu uwiarygodnić postać poety, zgodnie z założeniami autora, korzystającego ze świadectw świadków. Można zaryzykować twierdzenie, że Mieczysław Jastrun stwarza w ten sposób coś co gatunkowo można by nazwać powieścią historyczną. Nie wiemy jak były pisane dialogi, można zaś domyślać się intencji, które kierowały autorem. Miały dodać realizmu analizie. Dialogi należy jednak potraktować krytycznie. Można domyślać się, że część z nich to rezultat refleksji autora nad materiałami źródłowymi.
Jaki jest jastrunowy obraz Adama Mickiewicza? Wskazany wyżej niemal manichejski podział na zaangażowanego, nie liczącego się z niczym działacza z jednej strony oraz osamotnionego, słabego, dającego się manipulować emigranta z drugiej tworzy klarowną całość. Zapewne nie mniej realną niż inne późniejsze biografie.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz